Orędzie na Międzynarodowy Dzień Teatru 2019

Międzynarodowy Instytut Teatralny ITI przygotował z okazji przypadającego 27 marca 2019 58. Międzynarodowego Dnia Teatru orędzie, którego autorem jest w tym roku kubański reżyser, dramatopisarz i pedagog Carlos Celdrán.

Zanim obudziłem się w teatrze, moi mistrzowie już tam byli. Zbudowali domy i zasady na resztę swego życia. Nie zna się wielu z nich albo ledwie pamięta, pracowali bowiem w ciszy, w skromnych salach prób i salach pełnych widzów, powoli, aby po latach pracy i wspaniałych osiągnięć opuścić swoje miejsca i zniknąć. Kiedy zrozumiałem, że moim zajęciem i moim osobistym przeznaczeniem będzie pójście w ich ślady, zrozumiałem też, że odziedziczyłem po nich tę ponurą i jedyną tradycję – życia czasem teraźniejszym, bez oczekiwania na coś innego niż osiągnięcie jasnej, niepowtarzalnej chwili, chwili spotkania z drugim człowiekiem w ciemnościach teatru, bez żadnego innego wsparcia niż prawda gestu i odkrywczego słowa.

Mój kraj teatralny to chwile spotkań z widzami, którzy przybywają noc w noc do naszej sali z najdalszych zakątków miasta, aby towarzyszyć nam i dzielić z nami godziny, minuty. Z tych wyjątkowych chwil buduję swoje życie, przestaję być sobą, cierpieć ze swojego powodu, rodzę się na nowo i wtedy rozumiem, co znaczy robić teatr: żyć chwilami czystej, ulotnej prawdy; wiedzieć, że to, co mówimy i robimy, tam w świetle sceny, jest prawdziwe i odzwierciedla to, co najgłębsze i najbardziej w nas osobiste. Mój kraj teatralny, mój i moich aktorów, to kraj utkany z tych momentów, w których zostawiamy maski, retorykę, strach bycia kim jesteśmy i podajemy sobie ręce w ciemności.

Tradycja teatru jest horyzontalna. Nie ma nikogo, kto by powiedział, że teatr znajduje się w jakimś centrum świata, w jakimś mieście czy budynku uprzywilejowanym. Teatr, tak jak ja go odbieram, rozciąga się według pewnej, niewidzialnej geografii, miesza żywoty tych, co go tworzą, z rzemiosłem teatralnym w jedną, scaloną ekspresję. Wszyscy mistrzowie teatru umierają ze swoimi momentami geniuszu i swym niepowtarzalnym pięknem, wszyscy znikają w ten sam sposób, nie pozostawiając niczego, co by chroniło ich przed zapomnieniem i czyniło dostojnikami. Mistrzowie teatru to wiedzą, żadne uznanie nie ma znaczenia wobec pewności, że u podstaw naszej pracy leży tworzenie momentów prawdy, wieloznaczności, siły, wolności w czymś najbardziej nietrwałym. Nie pozostanie z tego nic więcej niż jakieś dane lub nagrania prac na wideo i fotografie, które zachowają jedynie bladą ideę tego, co zrobili. I zawsze będzie brakować w tych zapisach cichej reakcji publiczności, która w mgnieniu oka rozumie, że to, co się dzieje na scenie, nie może być ani przełożone na to, co na zewnątrz, ani tam odnalezione, że prawda, którą poznaje, to doświadczenie życiowe i że przez sekundę jest ona bardziej przejrzysta niż samo życie.

Kiedy zrozumiałem, że teatr jest krajem samym w sobie i że to ogromne terytorium, które obejmuje cały świat, zrodziła się we mnie myśl, że to jest także wolność: nie musisz się oddalać ani ruszać z miejsca, w którym się znajdujesz, nie musisz biec ani się przemieszczać. Żyjesz tam, gdzie jest publiczność. Tam są twoi towarzysze, których potrzebujesz obok siebie. Poza twoim domem masz codzienną rzeczywistość, ponurą i nieprzeniknioną. Pracujesz więc w tym rzekomym unieruchomieniu, żeby tworzyć największą z podróży, żeby powtórzyć Odyseję, podróż Argonautów: jesteś nieruszającym się z miejsca podróżnikiem, który nie przestaje przyspieszać zagęszczenia i surowości twojego rzeczywistego świata. Twoja podróż prowadzi do tej ulotnej chwili, tego momentu niepowtarzalnego spotkania z tobie podobnymi. Twoja podróż wiedzie do nich, do ich serc, do ich wnętrza. Podróżujesz przez ich wnętrze, przez ich emocje, ich wspomnienia, budzisz je i uruchamiasz. Twoja podróż przyprawia cię o zawrót głowy i nikt nie może jej ani zmierzyć, ani przerwać. Nikt też nie będzie mógł jej poznać we właściwym jej wymiarze, bo to podróż przez wyobraźnię twoich ludzi, to ziarno, które się sieje w najbardziej odległych zakątkach ziemi: świadomość obywatelska, etyczna i ludzka twoich widzów. Z tego też powodu nie ruszam się, kontynuuję pracę w swoim domu, wśród najbliższych, w pozornym spokoju, pracując dzień i noc, ponieważ posiadłem sekret prędkości.

Carlos Celdrán
przekład z języka hiszpańskiego Urszula Aszyk

***

Carlos Celdrán jest wielokrotnie nagradzanym i uznanym reżyserem teatralnym, dramatopisarzem i wykładowcą akademickim, mieszkającym w Hawanie. Jego prace prezentowane były w wielu krajach świata.

Urodził się w 1963 roku, a w 1986 z wyróżnieniem ukończył Instituto Superior de Artes de Cuba w Hawanie. Pierwszym teatrem, w którym pracował jako reżyser etatowy do 1996 roku, był hawański Teatro Buendia. Następnie, również w Hawanie, utworzył własną grupę Argos Teatro – dziś rozpoznawaną na całym świecie.

Biorąc na warsztat klasykę dramatu europejskiego, Argos Teatro zarówno przybliżyło kulturę Starego Kontynentu Ameryce Łacińskiej, jak i wprowadziło nowy oddech w realizacje kanonu dramatu europejskiego na świecie. Argos promował także lokalnych artystów, jak choćby Gonzalez Melo, a także współczesną dramaturgię krajów Ameryki Łacińskiej.

Punktem zwrotnym w historii grupy była premiera produkcji pt. Dziesięć milionów, sztuki napisanej i wyreżyserowanej przez Carlosa Celdrána. Spektakl ten zdobył uznanie krytyki zarówno w kraju, jak i za granicą, podobnie jak i obecnie najnowsza produkcja Argos Teatro pod tytułem Misterios y pequeñas piezas (2018).

Carlos Celdrán jest laureatem wielu nagród. W kategorii najlepszej reżyserii Kubańskiego Towarzystwa Krytyków Teatralnych wygrywał aż 16 razy między rokiem 1988 a 2018. Z pozostałych ważniejszych wyróżnień można wymienić m.in. Distinción Nacional de la Cultura Cubana w roku 2000, a także Premio Nacional de Teatro de Cuba w 2016.

Podczas wielu lat swojej artystycznej drogi Carlos Celdrán przysłużył się także wielu swoim uczniom, pracując jako wykładowca na renomowanych uczelniach na Kubie, w Ameryce Południowej i Europie. Od 2016 prowadzi kierunek reżyserii teatralnej na uczelni Instituto Superior de Artes de Cuba.